Eva de Valk

 In 2005 had professioneel skateboarder Danny Way een ambitieus plan: hij wilde met zijn skateboard over de Chinese Muur springen. Speciaal voor hem werd een schans van meer dan dertig meter hoog gebouwd, de hoogste schans ooit. Maar één dag voor zijn officiële poging, tijdens een oefensprong, ging het mis: hij kwam verkeerd terecht en brak zijn enkel.

De volgende dag besloot hij de sprong toch te nemen. Zijn enkel was zo dik dat hij nauwelijks kon lopen, maar het ging wonderwel goed. Vervolgens ging hij nog een keer. En nog een keer. En nog een keer. Uiteindelijk sprong hij, met een gebroken enkel, vijf keer over de muur.

Hoe deed hij dat? Wetenschapsjournalist Steven Kotler omschrijft de staat waarin Way verkeerde als flow. Hij onderzoekt het verschijnsel in zijn boek The Rise of Superman. Flow is, in de woorden van Kotler, ‘het moment waarin alles samenkomt. Iedere handeling gaat moeiteloos over in de andere en je kunt in hoog tempo beslissingen nemen. Je prestaties schieten omhoog.’

In zijn boek kijkt Kotler naar topsporters, zoals skateheld Danny Way, de legendarische surfer Laird Hamilton en de beroemde outdoor klimmers Alex Honnold en Dean Potter. Maar topsport is slechts één voorbeeld van wat we allemaal kunnen bereiken als we in flow verkeren, betoogt Kotler. Ook kunstenaars, wetenschappers, zakenmensen en zelfs werknemers in een gewone kantoorbaan kunnen volgens hem in een flow komen. In een interview met Intermediair legt hij uit hoe dat werkt.

Wat is flow precies?
‘Er zijn allerlei manieren om flow te omschrijven: sporters zeggen dat ze in the zone zijn, muzikanten zijn in the groove, hardlopers hebben het over runners’ high, kunstenaars hebben inspiratie en managers vertellen dat alle puzzelstukjes van een complex probleem plots op hun plaats vallen.

In de hersenen er sprake van hetzelfde proces, en wetenschappers noemen dat "flow". Met name de psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi heeft hier baanbrekend onderzoek naar gedaan. In mijn boek volg ik zijn definitie van Flow.

Volgens Csikszentmihalyi is er sprake van flow als er ten minste enkele van de volgende kenmerken aanwezig zijn:

• doelgerichtheid,
• opperste concentratie,
• verlies van zelfbewustzijn,
• verlies van tijdsbesef,
• direct kunnen reageren op veranderingen in je omgeving,
• je beschikt over voldoende skills om de activiteit aan te kunnen,
• je hebt controle over wat er gebeurt,
• je haalt inhoudelijke voldoening uit de activiteit.

Deze kenmerken hoeven niet allemaal tegelijkertijd aanwezig te zijn om flow te ervaren. Maar hoe meer, des te sterker de flow.’

Hoe kun je in een flow raken?
‘Je kunt flow niet afdwingen, flow overkomt je. Wel kunnen bepaalde omstandigheden helpen om een flow-staat te triggeren, bijvoorbeeld door je langdurig op één taak te concentreren (zie kader).

Flow is niet een kwestie van een knop omzetten. Het is een gradueel proces, met meerdere fases. Het begint met een worsteling, een periode waarin je aan iets nieuws begint en er allerlei informatie op je afkomt. Dan is er een periode van loslaten, afstand nemen en alles laten bezinken. Als je geluk hebt breekt dan de flow-staat aan, waarin allerlei stoffen in je hersenen vrijkomen die je laten pieken. Tot slot is er een herstelperiode waarin je moet afkicken.’

Dat klinkt haast als een drug.
‘Dat klopt, er zijn veel overeenkomsten. Tijdens flow komen in je brein op natuurlijke wijze stoffen vrij die als je drugs neemt kunstmatig worden opgewekt. Als je bijvoorbeeld coke snuift, komen in je hersenen grote hoeveelheden dopamine vrij, een stof die focus en creativiteit bevordert. Tijdens flow doen je hersenen dat zelf. Daarnaast komt er bij flow serotonine vrij, net als wanneer je xtc gebruikt, alsook anandamine (marihuana), norepinefrine (speed) en endorfine (heroïne). Je hersenen maken een cocktail van alle stofjes die je nodig hebt om te pieken.’

Is flow verslavend?
‘Ja. Zeker topsporters hebben de drang om de lat nóg hoger te leggen. In een normale staat zit er een rem op hoeveel kracht je gebruikt, als je in een flow verkeert komt alles tegelijkertijd vrij. Je kunt tot ongekende prestaties komen – zo zijn er verhalen van mensen die opeens een auto kunnen optillen als er een kind onder ligt. Het verschil is dat het bij drugs puur om de kick gaat en dat deze kunstmatig wordt opgewekt, terwijl flow een natuurlijk gevolg is van de drang om te presteren. Drugs halen je naar beneden, flow brengt je verder.’

Laat de staat waarin topsporters verkeren zich wel vergelijken met een gewone kantoorbaan? Bij extreme sporters is optimaal presteren een kwestie van leven en dood – één verkeerde beslissing kan fataal zijn.
‘In een kantooromgeving gaat het niet om leven of dood, maar toch zijn er overeenkomsten. Een belangrijke flow-trigger is het nemen van risico’s, er moet veel op het spel staan. Bij extreme sporten gaat dat om fysieke risico’s, maar bij het nemen van emotionele, intellectuele of sociale risico’s kan hetzelfde proces optreden.’

Hoe kan flow mensen in een kantoorbaan helpen?
‘Volgens een studie van onderzoeksbureau Gallup voelt in de VS slechts 29 procent van de werknemers zich gemotiveerd. De rest werkt omdat er brood op de plank moet, niet omdat ze gemotiveerd zijn of er energie uit halen. Zij, maar ook hun werkgevers, kunnen veel leren van flow-onderzoek.

Uit een onderzoek van McKinsey blijkt dat topmanagers in een flow tot vijf keer productiever zijn dan gebruikelijk. Dat betekent dat je alleen ’s maandags hoeft te werken en toch net zoveel gedaan krijgt als je collega’s. Als de juiste omstandigheden worden gecreëerd, waarbij werknemers zich uitgedaagd voelen en het gevoel hebben dat hun werk ertoe doet, kunnen bedrijven veel meer presteren dan ze zelf voor mogelijk houden.’

[Kader] Flow-triggers
Flow laat zich niet afdwingen, wel kun je omstandigheden creëren waarin je sneller in een flow komt. Een greep:

• Diepe, ononderbroken concentratie. Zet je smartphone uit en blijf uit de buurt van de kwetterende collega.
• Een helder doel. Weet waar je naartoe werkt en richt je volle aandacht op iedere kleine taak die daar naartoe leidt.
• Creëer urgentie, bijvoorbeeld door strenge deadlines. Dan stellen je hersenen vanzelf prioriteiten.
• Stem je doelen af op je vaardigheden. Als iets te gemakkelijk is raak je verveeld, als iets te moeilijk is raak je in paniek. Kies doelen die net boven je kunnen liggen en leg de lat steeds hoger.

[Kader] Wie is Steven Kotler?
25 mei 1967 Geboren in Chicago
1989 Studie English en Creative Writing aan de University of Wisconsin, Madison
1993 Master in Creative Writing – The Johns Hopkins University
1999 Publicatie The Angle Quickest for Flight
2006 Publicatie West of Jesus: Surfing, Science and the Origin of Belief
2010 Genomineerd voor de Pulitzer Price voor zijn boek A Small Furry Prayer
2012 Publicatie van Abundance: The Future is Better Than You Think met Peter Diamandis
2012 – heden Mede-oprichter Flow Genome Project
2014 Publicatie The Rise of Superman: Decoding the Science of Ultimate Human Performance